De donateursdag van Stichting Zaadgoed zal dit jaar in augustus plaatsvinden bij veredelaar Thomas Hoedjes, als zijn Chantenay wortelen in bloei staan. Thomas is met zijn 33 jaar een van de jongste biologische veredelaars in Nederland en Duitsland en hij voelt het als zijn roeping om de fakkel verder te dragen. ‘Ik zie dit werk als superbelangrijk. Zaadvaste rassen zijn het gemeenschappelijk bezit van de mensheid. Van gewassen zoals wortelen is tachtig procent van de diversiteit al verdwenen. We doen dit met heel weinig mensen, maar gelukkig is de interesse groeiende.’
Thomas kreeg de interesse voor zaadjes en plantjes met de paplepel ingegoten. ‘Mijn vader werkte als hovenier, daarnaast hadden we een eigen moestuin. Als zeven- of achtjarige ging ik mee en ik vond het zaadgoed, dat mijn vader in ouderwetse koekblikken bewaarde, toen al fascinerend. Het had iets magisch, de verrassing van wat eruit kon komen, al die vormen en kleuren. Ik ging zelf plantjes opkweken en met mijn vader mee naar de markt. Als tienjarige stond ik al op de plantenmarkt in Nuenen als “jongste kweker van Nederland”.’
Doorzetten
Een studie op de Warmonderhof was de logische vervolgstap voor Thomas. Hij raakte geïnteresseerd in zaadvaste rassen en wilde meer weten over klassieke veredeling. Maar in Nederland is dat een onderschoven kindje – zelfs de Warmonderhof had, toen Thomas er studeerde, nauwelijks aandacht voor veredeling. ‘Ik wilde stage lopen bij een veredelaar, maar dat vonden ze niet genoeg aansluiten op de studie.’ Inmiddels besteedt de opleiding er gelukkig meer aandacht aan, verzekert hij.
Thomas zette door. Hij mocht een aantal lessen volgen op de nabijgelegen Christelijke Agrarische Hogeschool in Dronten, die gingen over veredeling van orchideeën. ‘Dat waren lessen vanuit de genetica. Heel interessant, maar ik miste de praktijk: het waarnemen en selecteren op het veld. Uiteindelijk kon ik een korte stage doen bij René Groenen van De Beersche Hoeve in Middelbeers. Daar heb ik het selectiewerk van wortelen, bieten en uien in de praktijk geleerd.’
Kultursaat
Na het voltooien van zijn studie in 2012 en een lange reis naar Italië ging Thomas groente telen voor de voedselbank in Eindhoven. Daar koos hij uit idealisme voor zaadvaste rassen, die hij bij Bingenheimer Saatgut in Duitsland bestelde, want in dat land is veel meer aandacht voor deze rassen. Hij bestelde zelfs zoveel, dat medewerkers van Bingenheimer kwamen kijken in Eindhoven. ‘Zij vertelden mij dat Kultursaat, dat is hun veredelingstak, een nieuwe opleiding in biodynamische zaadveredeling had. Die ben ik meteen gaan doen. Ik leerde daar over de genetische kant, het BD-aspect, de selectieprocedure, smaak- en kwaliteitstesten en hoe je een proef opzet. Daar heb ik enorm veel aan gehad.’
Thomas begon al snel rode bleekselderij uit Italië te veredelen en daarna kwamen er rode bieten, knolvenkel, gele wortelrassen en een oud wit wortelras uit de Elzas bij. Inmiddels is hij vakgroepleider rode biet bij Kultursaat, en de jongste veredelaar van de hele groep.
Trek in een Chantenay 2015?
Ondertussen kwam ook in Nederland een vruchtbare samenwerking tot stand, met Stichting Zaadgoed. Thomas was in 2014 uit eigen beweging begonnen met het verbeteren van het oude wortelras ‘Chantenay à Cœur Rouge 2’, die hij kweekte voor de voedselbank. ‘De Chanteney-wortel sprak me heel erg aan, kort en dik, een mooie conische vorm die je in de winkel nooit ziet. Ik begon te selecteren als oefening in veredeling. Maar al snel merkte ik dat ik er meer tijd in moest steken als ik het goed wilde doen. Toen heb ik contact gezocht met Zaadgoed en sindsdien steunt de stichting dit project.’
Thomas begon in 2014 met de honderdtwintig mooiste penen uit de oogst van dat jaar. Deze werden op smaak getest na een periode in de koeling, waarna er 23 overbleven die in in 2015 weer aan het bloeien werden gebracht, om er zaad van te oogsten. Wortels zijn een tweejarig gewas, dus Thomas kon dit proces elke twee jaar herhalen; in 2017, 2019 en 2021 bloeiden telkens de lekkerste wortels in de velden bij Eindhoven. Voor de selectie komt het van pas dat je gewoon schijfjes van de onderkant van een wortel kunt afsnijden om te proeven; als je resterende ‘bovenkant’ daarna plant, loopt hij aan die kant weer uit.
De ideale wortel
Op de donateursdag in augustus 2023 zal de vijfde bloei zichtbaar zijn: ‘Ik heb net gisteren de beste wortels van vorig jaar uitgeplant. Een stuk of 350, het wordt steeds uitgebreider. Ik heb ze inmiddels verdeeld in drie hoofdpopulaties. Want als je een mooie wortel vindt, ga je de nakomelingen apart volgen, dan kan je beter onderscheid maken. Je moet alles heel precies opschrijven, het is detectivewerk. Planten hebben meer genen dan mensen, dus er kan altijd een nieuwe onverwachte eigenschap naar boven komen. Telkens als je een wortel doorsnijdt is het of je een soort cadeautje uitpakt: wat zou er nou weer in zitten?’
Thomas ideale wortel heeft een mooi formaat (niet te klein), een gladde huid, een mooi afgeronde onderkant, rechte schouders, en geen groene kop maar in de kleur. De unieke kwaliteit zit echter vooral in de smaak en vitale eigenschappen: ‘De focus op smaak is echt een verschil. Bij de grote jongens in de veredeling speelt smaak nauwelijks een rol. Daar gaat het alleen om kilo’s.’ Van het ‘rode hart’ (à coeur rouge) moeten we overigens niet teveel verwachten, waarschuwt Thomas. ‘De kleuren worden vaak een beetje overdreven in de oude rasnamen. Het is gewoon een mooie, dieporanje wortel. Als hij ver genoeg is veredeld om op de markt te brengen, mag ik hem een nieuwe naam geven. Maar zover is het nu nog niet.’
Veredelen voor de toekomst
Naast het veredelingswerk, dat inmiddels de helft van zijn werktijd in beslag neemt, is Thomas ook werkzaam als als hovenier. Net als zijn vader eertijds; maar dan ecologisch. Thomas is blij dat hij het veredelingswerk met steun van Stichting Zaadgoed en Kultursaat gestaag heeft kunnen uitbreiden: ‘In de veredeling kan ik mijn passie kwijt. En het draagt echt iets bij. Van sommige gewassen zoals rijst en wortelen zijn we al meer dan tachtig procent van de rassen kwijt. Ik wil de oude rassen graag doorveredelen voor de toekomst en de mensen van nu.’
Wie de veredelde Chantenay van Thomas alvast wil proeven, kan voorlopig op één plekje terecht: de Genneper Hoeve in Eindhoven, waar Thomas zijn veredelingswerk doet. Het is een BD-bedrijf met veertig roodbontkoeien, akkerbouw en tuinbouw. Van begin oktober tot eind december liggen de wortels daar in de boerderijwinkel.
Door: Alexis de Roode
